سکته مغزی
سکته مغزی (stroke) یک از عارضه جدی است که اغلب تاثیرات شدیدی بر زندگی بیمار می‌گذارد و کیفیت زندگی او را به طور کامل تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه معمولاً بدون علائم مشخصی رخ می‌دهد، به همین دلیل به آن “قاتل خاموش” نیز گفته می‌شود. یکی از دلایل اصلی عدم تشخیص سریع علائم سکته مغزی، شباهت نشانه‌های اولیه آن به سایر بیماری‌هاست.
این موضوع باعث می‌شود که فرد در لحظات ابتدایی، که زمان طلایی برای انتقال بیمار به بیمارستان است، متوجه وقوع سکته نشود. از آنجایی که این عارضه مستقیماً مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، پس از وقوع آن بدن با اختلالات شدید مواجه می‌شود. شناخت علائم سکته مغزی و اقدام سریع برای درمان در لحظات اولیه می‌تواند به طور چشمگیری از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و به بهبود سریع‌تر کمک کند.
سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی در مغز پاره شده و باعث خونریزی شود، یا زمانی که خونرسانی به مغز به هر دلیلی مسدود شود. در این حالت، پارگی یا انسداد رگ خونی از رسیدن خون و اکسیژن مورد نیاز به بافت‌های مغزی جلوگیری می‌کند. خون با استفاده از گلبول‌های قرمز و پروتئینی به نام هموگلوبین وظیفه جابه‌جایی اکسیژن و مواد مغذی را بر عهده دارد.
اگر اکسیژن کافی به مغز نرسد، سلول‌های مغزی به سرعت آسیب می‌بینند و در عرض چند دقیقه شروع به مرگ می‌کنند. در نتیجه، عملکرد طبیعی بخش‌هایی از بدن که تحت کنترل ناحیه آسیب‌دیده مغز بودند، مختل می‌شود. سکته مغزی یک موقعیت اورژانسی است و در صورت مشاهده علائم اولیه، باید بلافاصله فرد را به بیمارستان منتقل کرد تا از بروز آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.
عوامل خطرناک در سکته مغزی (stroke)
شایع‌ترین فاکتورهای خطر عبارتند از:
- دیابت
- افزایش سن
- بیماری کرونا
- حمله ی قلبی
- کلسترول بالا
- فشار خون بالا
- سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود آن
علائم پیش از سکته مغزی
شناسایی زودهنگام علائم سکته مغزی می‌تواند از عوارض شدید آن جلوگیری کند و جان بیمار را نجات دهد. این علائم شامل:
- سردرد شدید و ناگهانی
- مشکل در صحبت کردن
- از دست دادن تعادل و سرگیجه ناگهانی
- احساس ضعف یا بی‌حسی ناگهانی
- گیجی و سردرگمی ناگهانی
- نابینایی ناگهانی، به‌خصوص در یک چشم
علائم سکته مغزی
مغز به عنوان فرمانده بدن وظایف متعددی را کنترل می‌کند. بنابراین علائم سکته مغزی به ناحیه آسیب‌دیده مغز بستگی دارد. برای مثال، اگر ناحیه بروکا (مسئول گفتار) آسیب ببیند، فرد ممکن است توانایی صحبت کردن را از دست بدهد یا صورتش کج شود.
شایع‌ترین علائم سکته مغزی:
- تشنج
- سرگیجه
- سفتی گردن
- سردرد ناگهانی
- گیجی یا آشفتگی
- بی‌ثباتی عاطفی
- حالت تهوع و استفراغ
- تاری یا دوبینی
- ضعف یا فلج یک طرف صورت
- صحبت نامفهوم (Dysarthria)
- از دست دادن توانایی صحبت کردن (Aphasia)
- عدم هماهنگی دست و پا (Ataxia)
- کاهش یا از دست دادن حس‌هایی مانند چشایی، بویایی، لامسه، بینایی و شنوایی
علائم سکته مغزی در زنان
زنان ممکن است برخی علائم متفاوت و بیشتری را نسبت به مردان تجربه کنند، از جمله:
- غش
- خستگی شدید
- سرگردانی و گیجی
- مشکلات حافظه
- ضعف عمومی در هر دو طرف بدن
علائم سکته مغزی خفیف در زنان
آن‌ها عبارتند از:
- درد
- تشنج
- گیجی
- سکسکه
- خواب آلودگی
- ضعف عمومی
- اختلال در تنفس
- حالت تهوع و استفراغ
- از دست دادن هوشیاری
علائم سکته مغزی در خواب
سکته مغزی ممکن است در خواب رخ دهد و علائم آن شامل موارد زیر است:
- از دست دادن بینایی هنگام باز کردن چشم‌ها در صبح
- ضعف بازوها و ناتوانی در انجام کارهای ساده مثل مرتب کردن رختخواب
- از دست دادن کنترل مثانه و خیس کردن رختخواب در طول شب
علائم سکته مغزی خاموش
آن‌ها عبارتند از:
- عدم تعادل ناگهانی
- از دست دادن خفیف حافظه
- عدم کنترل عضلات (مثانه) موقتی
- اختلال در مهارت‌ها و توانایی‌های شناختی
- تغییر در رفتار و شخصیت به صورت ناگهانی
تشخیص سریع این علائم و مراجعه فوری به پزشک می‌تواند از بروز عوارض شدیدتر سکته مغزی جلوگیری کند.
علت‌ها و انواع سکته مغزی
سکته مغزی به دلیل اختلال در خونرسانی به مغز رخ می‌دهد و می‌تواند ناشی از انسداد یا پارگی رگ‌های خونی باشد. بیش از 87 درصد از سکته‌های مغزی به علت انسداد جریان خون به مغز هستند. در ادامه، علت‌ها و انواع سکته مغزی را با جزئیات بررسی می‌کنیم.
1. سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke)
سکته مغزی ایسکمیک به دلیل انسداد رگ‌های خونی و نرسیدن خون کافی به مغز رخ می‌دهد. این نوع سکته از دو مسیر مختلف ایجاد می‌شود:
آمبولی:
زمانی که یک لخته خون یا ماده‌ای مانند چربی، کلسترول، یا کلسیم در عروق جریان پیدا کرده و باعث انسداد رگ‌های خونی مغز می‌شود. این نوع آمبولی می‌تواند ناشی از مشکلات قلبی یا رسوبات کلسترول در شریان‌ها باشد.
ترومبوز:
در این حالت، لخته خون به‌صورت مستقیم در شریان‌های مغز تشکیل می‌شود و مانع از جریان خون به نواحی خاصی از مغز می‌گردد. این اتفاق معمولاً به دلیل رسوب پلاک‌های چربی در رگ‌های مغز رخ می‌دهد. عواملی مانند فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا و سیگار کشیدن خطر ایجاد ترومبوز را افزایش می‌دهند.
2. سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic Stroke)
این نوع سکته مغزی به دلیل پاره شدن رگ‌های خونی در مغز و خونریزی در بافت مغز ایجاد می‌شود. خونریزی باعث آسیب به سلول‌های مغزی شده و فشار داخلی جمجمه را افزایش می‌دهد. عوامل مؤثر در بروز این نوع سکته عبارتند از:
- فشار خون بالا:
افزایش شدید فشارخون می‌تواند باعث پارگی رگ‌های خونی مغز شود.
- آنوریسم:
برآمدگی غیرطبیعی در دیواره رگ‌های خونی که در صورت پارگی باعث خونریزی در مغز می‌شود.
- سایر عوامل:
تصادفات، رسوب پروتئین در دیواره رگ‌ها و پارگی دیواره نازک رگ‌ها.
علائم سکته مغزی هموراژیک شامل سردرد شدید و ناگهانی، حالت تهوع و استفراغ، سفتی گردن و حساسیت به نور است. در صورت عدم درمان سریع، این نوع سکته می‌تواند منجر به کما یا حتی مرگ شود.
3. سکته مغزی در ساقه مغز
ساقه مغز بخشی از مغز است که فعالیت‌های حیاتی مانند تنفس، ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کند. سکته مغزی در این ناحیه می‌تواند باعث فلج کامل، از دست رفتن توانایی‌های حرکتی و حتی مرگ شود. در صورتی که لخته خون به سرعت رفع شود، بیمار ممکن است بهبود یابد، اما این ناحیه به دلیل اهمیت زیاد، آسیب‌های جدی‌تری دارد.
4. حمله ایسکمیک گذرا (Transient Ischemic Attack – TIA)
این نوع حمله به نام سکته خفیف یا شبه سکته شناخته می‌شود و به دلیل کاهش موقتی جریان خون به مغز ایجاد می‌گردد. علائم مشابه سکته مغزی است، اما بعد از چند دقیقه برطرف می‌شود. با این حال، این حمله نشان‌دهنده خطر جدی سکته مغزی در آینده است و باید به عنوان هشدار جدی در نظر گرفته شود.
5. سکته مغزی خاموش (Silent Stroke)
سکته مغزی خاموش زمانی رخ می‌دهد که ناحیه کوچکی از مغز تحت تأثیر قطع جریان خون قرار گیرد. به دلیل اینکه این ناحیه از مغز عملکرد حیاتی خاصی ندارد، فرد علائمی احساس نمی‌کند و سکته بدون توجه می‌ماند. با این حال، حتی سکته‌های خاموش می‌توانند در طول زمان منجر به مشکلات جدی مانند اختلالات حافظه یا کاهش توانایی شناختی شوند.
سایر علل سکته مغزی:
- واسکولیت:
التهاب رگ‌های خونی که منجر به کاهش جریان خون به مغز می‌شود.
- سردردهای میگرنی:
انقباض و باریک شدن رگ‌های خونی مغز در حملات شدید میگرنی می‌تواند باعث بروز سکته شود.
- سکته مغزی با علت ناشناخته:
گاهی علت دقیق سکته مغزی مشخص نیست و می‌تواند عوامل دیگری به غیر از لخته خون دخیل باشند.
سکته مغزی به دلایل مختلفی مانند انسداد جریان خون (سکته ایسکمیک)، پارگی رگ‌های خونی (سکته هموراژیک)، حملات گذرا (TIA)، و عوامل غیرمشخص رخ می‌دهد. شناخت دقیق علائم و انواع سکته مغزی اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌توان با اقدامات سریع پزشکی از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کرد.
روش تشخیص علائم هشداردهنده سکته مغزی
سایت cdc علائم هشداردهنده سکته مغزی را به صورت BE FAST بیان می‌کند:
| نام اختصاری | علائم هشداردهنده |
| B | از دست دادن ناگهانی تعادل |
| E | از دست دادن ناگهانی بینایی در یک یا دو چشم (احتمال تجربه دوبینی) |
| F | از فرد بخواهید لبخند بزند. (افتادگی صورت در یک یا دو طرف) |
| A | از فرد بخواهید بازوهای خود را بالا ببرد. (بالاتر ماندن یک بازو و افتادن دیگری به سمت پایین) |
| S | از فرد بخواهید جمله ساده تکرار کند. (از دست دادن توانایی صحبت کردن یا عدم انتخاب کلمات صحیح) |
| T | با مشاهده هر یک از این علائم زمان طلایی بهبود را از دست ندهید و سریعا با اورژانس تماس بگیرید. |
درمان سکته مغزی (Stroke)
یکی از رایج‌ترین سوالات بیماران و خانواده‌هایشان این است که “آیا سکته مغزی قابل درمان است؟” پاسخ به این سوال بستگی به نوع سکته و مدت زمانی که از وقوع آن می‌گذرد، دارد. درمان سکته مغزی به همکاری متخصصان مغز و اعصاب و جراحان مغز و اعصاب نیاز دارد تا بهترین شیوه درمانی برای بیمار انتخاب شود. در ادامه، متداول‌ترین روش‌های درمان سکته مغزی را بررسی می‌کنیم:
۱. دارودرمانی
داروها برای جلوگیری از تشکیل لخته خون و کنترل عوامل خطر استفاده می‌شوند. برخی از داروهای رایج در این زمینه عبارتند از:
- وارفارین:
داروی ضد انعقاد که از تشکیل لخته خون جلوگیری می‌کند.
- آسپرین و کلوپیدوگرل:
داروهای ضد پلاکت که مانع از چسبیدن پلاکت‌ها و تشکیل لخته می‌شوند.
- TPA (فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی):
دارویی است که برای حل کردن لخته‌های خونی در سکته‌های ایسکمیک استفاده می‌شود.
- آتورواستاتین:
از دسته داروهای استاتین که برای کاهش سطح کلسترول خون مصرف می‌شود.
- داروهای فشار خون:
شامل مهارکننده‌های ACE، مسدودکننده‌های بتا و مسدودکننده‌های کانال کلسیم که فشار خون را کاهش می‌دهند.
۲. درمان اورژانسی اندوواسکولار
در این روش، پزشکان مستقیماً رگ مسدود شده را درمان می‌کنند. این شیوه درمانی برای باز کردن رگ‌های بسته شده و بهبود وضعیت بیمار بسیار مؤثر است.
۳. برداشتن لخته خون
این روش برای بیمارانی با لخته‌های بزرگ که با دارو از بین نمی‌روند، استفاده می‌شود. پزشک با استفاده از یک دستگاه متصل به کاتتر، لخته خون را خارج می‌کند.
۴. ترومبکتومی مکانیکی
زمانی که داروهای شل‌کننده لخته مؤثر نباشند، پزشک از این روش استفاده می‌کند. این فرآیند باید حداکثر تا ۲۴ ساعت پس از شروع علائم سکته مغزی انجام شود. در این روش، یک لوله مخصوص از طریق رگ خونی وارد شده و به سمت لخته خون در مغز هدایت می‌شود. ابزار متصل به لوله، لخته را از بین می‌برد.
۵. مدیریت فشار خون
فشار خون بالا یکی از عوامل اصلی بروز سکته مغزی هموراژیک است. کاهش و کنترل فشار خون می‌تواند به کاهش خونریزی و لخته شدن خون کمک کرده و از بسته شدن رگ خونی آسیب‌دیده جلوگیری کند.
۶. جراحی
در برخی موارد که خونریزی مغزی وسیع است، جراحی ضروری است. تزریق دارو به تنهایی ممکن است کافی نباشد و پزشک برای کاهش فشار مغز، لخته خون را جراحی کرده و خارج می‌کند. روش‌های جراحی شامل موارد زیر هستند:
- ایجاد سوراخ در مغز و تخلیه خون: برای کاهش فشار روی مغز.
- کرانیوتومی (Craniotomy): باز کردن جمجمه در صورت عدم کارایی روش‌های دیگر.
۷. توانبخشی سکته مغزی
یکی از مهم‌ترین مراحل بهبودی پس از سکته، توانبخشی است که هدف آن بازگرداندن توانایی‌های از دست رفته بیمار است. انواع توانبخشی شامل:
- گفتاردرمانی:
به بهبود مشکلات گفتاری و بازگرداندن توانایی کنترل ماهیچه‌های مرتبط با تنفس، خوردن، نوشیدن و بلع کمک می‌کند.
برای تقویت و بازگرداندن توانایی استفاده از دست‌ها، بازوها، پاها و بهبود تعادل و ضعف عضلانی انجام می‌شود.
- کاردرمانی:
به بیمار کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای انجام فعالیت‌های روزمره مانند کنترل حرکات دست‌ها و عضلات را دوباره به دست آورد.
- شناخت درمانی:
برای برطرف کردن مشکلات حافظه و تمرکز با استفاده از تمرینات شناختی به کار گرفته می‌شود.
درمان سکته مغزی بسته به شدت و نوع آن، طیف گسترده‌ای از روش‌ها را شامل می‌شود. از داروهای ضد لخته و مدیریت فشار خون گرفته تا روش‌های جراحی و توانبخشی، هر یک به نوعی به بهبود و کاهش عوارض بیمار کمک می‌کنند. در نهایت، اقدام سریع و به‌موقع در تشخیص و درمان سکته مغزی می‌تواند شانس بهبود و بازگشت به زندگی عادی را افزایش دهد.
پیشگیری از سکته مغزی
تغییر سبک زندگی خطر بروز سکته یا عود آن را کاهش می‌هد. در ادامه روش‌های پیشگیری از سکته مغزی در خواب یا بیداری را معرفی می‌کنیم:
- فعالیت بدنی منظم
- حفظ تناسب اندام و وزن
- رعایت رژیم غذایی سالم
- عدم مصرف دخانیات و داروهای غیرمجاز مثل متامفتامین و کوکائین
- مصرف منظم داروهای مرتبط با فشارخون و قندخون طبق تجویز پزشک
داروهای مناسب برای جلوگیری از سکته‌ی مغزی کدامند؟
این داروها باید حتما زیر نظر پزشک فوق تخصص مغزواعصاب مصرف شوند:
- آسپرین
- هپارین
- آگرنوکس
- ریواروکسابان (Rivaroxaban)
- اپیکسابان (Apixaban)
- ادوکسابان ( APIXABAN)
عوارض سکته مغزی
عوارض بعد از سکته مغزی خفیف یا شدید با توجه به نوع و شدت آن متفاوت است. در تصویر زیر این عوارض به‌خوبی نشان داده شده‌اند.
- درد
- افسردگی
- مشکل در بلع
- ناواضح صحبت کردن
- عدم تمرکز و توانایی فکر کردن
- اختلال در احساسات و عواطف
- ایجاد تغییر در توانایی فرد و رفتار او
- فلج ماهیچه‌ها و اندام‌های در یک یا دو طرف بدن
- ایجاد آسیب حسی، حرکتی، عضلانی، شناختی
- ضعف دستگاه تناسلی و کاهش کیفیت رابطه جنسی
- عدم کنترل مثانه و بروز مشکلاتی همچون اسهال، یبوست، تکرر ادرار، بی‌اختیاری
استفراغ بعد از سکته مغزی نشانه چیست؟
معمولا بعد از سکته هموراژیک بیمار دچار استفراغ می‌شود که سلامتی را به خطر می‌اندازد. زیرا فرد به سرعت مایعات بدن و مواد مغذی را از دست خواهد داد. شایع‌ترین دلایل استفراغ بعد از سکته‌ی مغزی عبارتند از:
- عوارض دارویی
- بروز یک سکته دیگر
- ایجاد اختلالات دهلیزی
- آسیب در بخش‌های خاصی از مغز
جمع بندی کلی
سکته مغزی، که به عنوان “قاتل خاموش” شناخته می‌شود، عارضه‌ای جدی با تأثیرات شدید بر زندگی فرد است. این وضعیت به علت انسداد یا پارگی رگ‌های خونی در مغز رخ می‌دهد و عدم تشخیص سریع علائم می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. علائم کلیدی شامل سردرد ناگهانی، مشکلات گفتاری، از دست دادن تعادل و ضعف ناگهانی است.
عوامل خطر شامل دیابت، فشار خون و کلسترول بالا و همچنین سن بالا هستند. سکته مغزی به دو نوع ایسکمیک (انسدادی) و هموراژیک (خونریزی) تقسیم می‌شود. تشخیص و درمان سریع می‌تواند آسیب‌ها را کاهش دهد.
روش‌های درمان شامل دارودرمانی، جراحی و توانبخشی است. همچنین، تغییر سبک زندگی، مانند ورزش منظم و رژیم غذایی سالم، می‌تواند به پیشگیری از سکته کمک کند. عوارض ناشی از سکته ممکن است شامل فلج، اختلالات شناختی و مشکلات عاطفی باشد.