سکته قلبی
سکته به قطع یا کاهش ناگهانی جریان خون در قلب (سکته قلبی) یا مغز (سکته مغزی) اشاره دارد. در سکته قلبی، انسداد عروق منجر به کاهش خون‌رسانی به عضله قلب می‌شود و علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس و تعریق شدید بروز می‌کند. سکته مغزی نیز با قطع جریان خون به مغز، به دو نوع ایسکمیک (انسداد عروق) و هموراژیک (پارگی رگ) تقسیم می‌شود که علائمی مانند ضعف یک‌طرفه بدن، اختلال گفتاری و بینایی، و سرگیجه ایجاد می‌کند.
اقدام سریع برای درمان هر دو نوع سکته ضروری است تا از آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری شود.
حمله قلبی یا سکته قلبی چیست؟
حمله قلبی زمانی رخ می‌دهد که خون به اندازه کافی به عضله قلب نرسد. این وضعیت، که به نام انفارکتوس میوکارد (Myocardial infarction) نیز شناخته می‌شود، به صورت ناگهانی بروز می‌کند و نیاز به مداخله فوری دارد. اگر درمان به موقع انجام نشود، خطرات جدی برای زندگی بیمار به همراه دارد. هرچه مدت زمان کاهش خون‌رسانی به قلب بیشتر شود، آسیب به عضله قلب نیز شدیدتر خواهد بود. به طور کلی، اصطلاحات سکته و حمله قلبی گاهی به اشتباه به جای یکدیگر استفاده می‌شوند.
سکته قلبی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد قلب به دلیل مشکلات الکتریکی مختل شده و منجر به ایست قلبی می‌شود، در حالی که حمله قلبی معمولاً به دلیل انسداد شریان‌های خونی است. هر دو وضعیت به عضله قلب آسیب می‌زنند، اما سکته قلبی به اختلالات الکتریکی قلب مرتبط است، در حالی که حمله قلبی از مشکلات جریان خون ناشی می‌شود.
حمله قلبی چگونه است؟
چگونه سکته قلبی می‌کنیم؟ این سوالی است که بسیاری از ما به دنبال یافتن پاسخ آن هستیم. حمله قلبی زمانی رخ می‌دهد که انسدادی در شریان‌های کرونری که وظیفه خون‌رسانی به قلب را دارند، به وجود آید. علت اصلی این انسداد اغلب رسوب چربی‌ها به ویژه کلسترول در دیواره شریان‌ها است.
کلسترول به دو نوع HDL (چربی خوب) و LDL (چربی بد) تقسیم می‌شود. وقتی سطح LDL بالا باشد، این چربی‌ها در دیواره شریان‌ها تجمع کرده و به تدریج پلاک‌هایی ایجاد می‌کنند. پلاک‌ها باعث تنگ شدن و سفت شدن شریان‌ها می‌شوند که این فرآیند را آترواسکلروزیس (تصلب شرایین) می‌نامند.
این وضعیت جریان خون به قلب را مختل کرده و خطر حمله قلبی را افزایش می‌دهد. در برخی موارد، پلاک‌ها ممکن است تجزیه شده و منجر به تشکیل لخته خون شوند. این لخته‌ها می‌توانند به سمت قلب یا مغز حرکت کنند و خطر بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را به همراه داشته باشند.
حمله قلبی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هرکدام از نظر شدت و نحوه بروز با یکدیگر تفاوت دارند. در ادامه، با برخی از انواع حمله قلبی آشنا می‌شوید:
1. اسپاسم (گرفتگی) عروق کرونر یا آنژین ناپایدار:
این نوع حمله قلبی با انسداد ناگهانی و موقت عروق کرونری همراه است. درد قفسه سینه اغلب در حالت استراحت رخ می‌دهد و مدت طولانی‌تری ادامه می‌یابد. آنژین ناپایدار با دارو و استراحت قابل درمان نیست و نیاز به مداخله جدی‌تری دارد. در مقابل، آنژین پایدار وجود دارد که علائم آن به فعالیت بدنی وابسته است و با کاهش فعالیت، علائم بهبود می‌یابد.
2. انفارکتوس میوکارد (STEMI):
در این نوع شدید، یکی از شریان‌های اصلی قلب به طور کامل مسدود می‌شود، که باعث توقف جریان خون به عضله قلب می‌شود. این وضعیت می‌تواند به صورت حاد رخ دهد و خطر بروز آریتمی بطنی و ایست قلبی را افزایش می‌دهد. STEMI نیازمند درمان فوری است، زیرا ممکن است آسیب جدی به قلب وارد کند.
3. انفارکتوس میوکارد (NSTEMI):
این نوع حمله قلبی شدت کمتری نسبت به STEMI دارد. در NSTEMI، یک شریان خونی به طور جزئی مسدود شده است. اگرچه این وضعیت به اندازه STEMI حاد نیست، اما همچنان خطرناک است و علائم مشابهی مانند درد قفسه سینه را نشان می‌دهد. درمان فوری برای جلوگیری از عوارض جدی ضروری است.
علائم سکته یا حمله قلبی
از نشانه‌های سکته قلبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد در قفسه سینه (آنژین صدری)
- تنگی نفس
- احساس سرگیجه
- سبکی سر
- حالت تهوع
- استفراغ
- خس خس سینه و سرفه
- عرق سرد
- احساس شدید اضطراب که بیشتر شبیه حمله پانیک است.
علائم حمله قلبی در زنان
حمله قلبی در زنان و مردان معمولاً علائم یکسانی دارد، اما حملات خاموش در زنان شایع‌تر هستند و می‌توانند در اولین بار منجر به مرگ شوند. برخی بیماری‌ها مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) می‌توانند خطر حمله قلبی را افزایش دهند. همچنین، پس از یائسگی و کاهش سطح استروژن، زنان بیشتر در معرض این خطر قرار دارند. به همین دلیل، زنان بالای ۴۰ سال باید به طور مرتب با پزشک متخصص در ارتباط باشند و چکاپ‌های دوره‌ای را جدی بگیرند.
علائم ایست قلبی
از علائم ایست قلبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
از دست دادن تعادل و سقوط ناگهانی
نداشتن نبض
فقدان هوشیاری
درد در ناحیه قفسه سینه
تنگی نفس
- تپش قلب
- احساس ضعف
اقدامات فوری
در صورت مشاهده علائم ایست قلبی:
1. فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
2. بلافاصله عملیات سی‌پی‌آر (CPR) را آغاز کنید تا خون و اکسیژن در بدن بیمار حفظ شود. زمان پس از ایست قلبی (۴ تا ۶ دقیقه اول) بسیار حیاتی است و انجام CPR در این مدت می‌تواند شانس نجات بیمار و جلوگیری از آسیب‌های جدی مانند هیپوکسی را افزایش دهد. یادگیری CPR برای نجات جان دیگران در مواقع ضروری ضروری است.
علل بروز سکته قلبی
سکته قلبی عمدتاً ناشی از بیماری عروق کرونر (CHD) است که در آن شریان‌های اصلی خون‌رسان به قلب آسیب می‌بینند. این آسیب معمولاً به علت آترواسکلروز و افزایش سطح کلسترول خون ایجاد می‌شود که منجر به تشکیل پلاک می‌شود. عوامل زیر می‌توانند خطر بروز آترواسکلروز و در نتیجه سکته قلبی را افزایش دهند:
- سیگار کشیدن
- رژیم غذایی ناسالم
- کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت ورزشی منظم
- مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی
- فشار خون بالا
- دیابت
همچنین، سکته قلبی می‌تواند به دلیل لخته خون نیز رخ دهد. پلاک‌ها می‌توانند دچار ترکیدگی شده و مواد شیمیایی تولید کنند که منجر به لخته شدن خون می‌شود. این لخته با حرکت به سمت قلب، جریان خون را مختل کرده و باعث حمله قلبی می‌شود.
روش‌های درمان حمله قلبی
درمان سکته قلبی شامل تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی، مصرف دارو و در برخی موارد جراحی است. باید توجه داشت که هیچ درمان قطعی برای حمله قلبی وجود ندارد و روش‌های درمانی تنها به کنترل بیماری و کاهش ریسک بازگشت آن کمک می‌کنند.
تغییر سبک زندگی
گاهی با تغییر عادات ناسالم می‌توان به بهبود وضعیت قلبی کمک کرد. از جمله این عادات می‌توان به ترک سیگار، کاهش مصرف چربی‌های ناسالم، داشتن برنامه ورزشی منظم، مدیریت استرس و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای اشاره کرد.
مصرف داروهای قلب
در کنار تغییرات سبک زندگی، ممکن است پزشک مصرف داروهای شیمیایی را تجویز کند. این داروها به جلوگیری از تشکیل لخته خون کمک کرده و جریان خون را به حالت طبیعی برمی‌گردانند. معمولاً متخصص قلب از این داروها در درمان بیماری استفاده می‌کند.
جراحی قلب
اگر آسیب به قلب شدید باشد و تغییر سبک زندگی یا داروها کافی نباشند، جراحی قلب ممکن است به عنوان یک راه‌حل مناسب پیشنهاد شود. جراحی می‌تواند به اشکال زیر انجام شود:
جراحی بای‌پس عروق کرونر:
در این روش، جراح یک رگ خونی از قسمت دیگری از بدن جدا کرده و به قلب پیوند می‌زند تا شریان مسدود شده را دور بزند.
آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری:
در این روش، جراح با استفاده از کاتتری که به یک بالون متصل است، به محل باریک رگ می‌رود و با باد کردن بالون، رسوبات چربی را از بین می‌برد. گاهی اوقات از استنت برای باز نگه داشتن رگ نیز استفاده می‌شود.
پیوند قلب:
اگر قلب به شدت آسیب دیده باشد، پیوند قلب به عنوان آخرین گزینه درمانی پیشنهاد خواهد شد.
پیشگیری از سکته قلبی
پیشگیری از مشکلات قلبی همیشه امکان‌پذیر است. نکات کلیدی شامل:
1.مصرف منظم داروها:
داروهای تجویزی را به‌طور منظم مصرف کنید و از تغییر یا قطع آن‌ها بدون مشورت پزشک خودداری کنید.
2.ارتباط با پزشک:
به‌طور مرتب با پزشک خود در تماس باشید و چکاپ‌های لازم را انجام دهید تا وضعیت سلامتی‌تان پایش شود.
3.کنترل بیماری‌های زمینه‌ای:
بیماری‌هایی مانند فشار خون و دیابت خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهند، لذا چکاپ‌های دوره‌ای برای نظارت بر این عوامل ضروری است.
4.رژیم غذایی سالم:
رژیم غذایی کم‌چرب و غنی از فیبر که شامل غلات، میوه و سبزیجات تازه است، به سلامت قلب و عروق کمک می‌کند.
5.ترک سیگار:
اگر سیگاری هستید، تصمیم به ترک آن بگیرید؛ زیرا سیگار به ارگان‌های بدن آسیب می‌زند و خطر حمله قلبی را افزایش می‌دهد.
6.کاهش وزن:
اگر اضافه وزن دارید، برای کاهش وزن اقدام کنید تا ریسک بیماری‌های قلبی کاهش یابد.
7.فعالیت ورزشی منظم:
داشتن برنامه ورزشی منظم، حتی پیاده‌روی ساده، به سلامت قلب و عروق کمک می‌کند. اصول صحیح ورزش را نیز یاد بگیرید.
داروهای پیشگیری از سکته قلبی
داروهایی که برای پیشگیری از حمله قلبی تجویز می‌شوند، به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1.افراد سالم با ریسک بالا:
این داروها برای افرادی که سالم هستند اما در معرض خطر ناراحتی‌های قلبی قرار دارند، تجویز می‌شوند.
2.افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی:
این داروها برای جلوگیری از بازگشت بیماری در بیماران مبتلا تجویز می‌شوند.
انواع داروها
مهارکننده‌های ACE:
این داروها به باز شدن عروق خونی کمک می‌کنند و معمولاً برای بیماران مبتلا به فشار خون تجویز می‌شوند. عوارض شایع شامل سرفه خشک است.
مسدودکننده‌های بتا:
برای کاهش فشار خون و ضربان قلب تجویز می‌شوند. عوارض شایع شامل سردی دست‌هاست.
داروهای ضد پلاکت:
این داروها از لخته شدن خون در شریان‌ها جلوگیری می‌کنند و ممکن است با آسپرین تجویز شوند. مصرف آن‌ها می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.
آسپرین:
این دارو مانع از لخته شدن خون می‌شود. عوارض شایع شامل ناراحتی‌های معده و حالت تهوع است.
استاتین‌ها:
برای کاهش سطح LDL در خون تجویز می‌شوند و عوارض شایع شامل دردهای عضلانی است.
داروهای ادرار آور:
این داروها سطح سدیم خون را کاهش می‌دهند و از افزایش فشار خون جلوگیری می‌کنند. عوارض جانبی شامل تشنگی و افزایش ادرار است.
داروهای ضد انعقاد خون:
این داروها خاصیت لخته شدن خون را کاهش می‌دهند و ممکن است منجر به خونریزی‌های شدید شوند. عوارض آن‌ها در زنان می‌تواند شامل قاعدگی‌های شدید باشد.
روش‌های تشخیص سکته قلبی
برای تشخیص سکته قلبی، پزشک ابتدا به علائم و تاریخچه پزشکی بیمار توجه می‌کند. سپس با توجه به وضعیت فرد، آزمایش‌های تشخیصی لازم انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:
۱. الکتروکاردیوگرام (ECG)
این آزمایش که به نوار قلب معروف است، شامل قرار دادن الکترودهایی روی قفسه سینه و نواحی دیگر بدن مانند مچ دست می‌باشد. سیگنال‌های دریافتی به شکل امواج بر روی مانیتور نمایش داده می‌شود و نتیجه به صورت چاپی نیز ارائه می‌گردد.
۲. آزمایش خون
در صورت وقوع حمله قلبی، پروتئین‌های خاصی در خون شناسایی می‌شوند. افزایش سطح این پروتئین‌ها، مانند کراتین کیناز (CK)، میوگلوبین و تروپونین، می‌تواند نشانه‌ای از حمله قلبی باشد.
۳. اکوکاردیوگرافی
این آزمایش با استفاده از امواج صوتی، تصاویری متحرک از قلب ایجاد می‌کند که نشان‌دهنده‌ی نحوه پمپاژ خون در قلب است.
۴. آنژیوگرافی
در این روش، مایعی رنگی از طریق کاتتر به سرخرگ‌ها تزریق می‌شود و با استفاده از اشعه ایکس، وضعیت شریان‌های قلب و نواحی مسدود شناسایی می‌شود.
۵. MRI و سی‌تی اسکن
این آزمایش‌ها تصاویری از قلب و قفسه سینه ارائه می‌دهند. در سی‌تی اسکن از اشعه ایکس و در MRI از میدان مغناطیسی برای تصویربرداری استفاده می‌شود.
علل سکته قلبی
در ادامه، به برخی از عوامل موثر در بروز سکته قلبی اشاره می‌کنیم:
مصرف دخانیات:
سیگار کشیدن موجب سفت شدن عروق و افزایش کلسترول می‌شود و خطر حمله قلبی را افزایش می‌دهد.
سن:
با افزایش سن، خطر بیماری‌های قلبی بیشتر می‌شود، به ویژه در مردان بالای ۴۵ و زنان بالای ۵۵ سال.
فشار خون بالا:
این وضعیت معمولاً بدون علامت است، اما می‌تواند به سکته قلبی منجر شود.
دیابت:
این بیماری می‌تواند به دلیل اختلال در انسولین، خطر حمله قلبی را افزایش دهد.
سابقه خانوادگی:
وجود سابقه سکته قلبی در خانواده، ریسک ابتلا به این بیماری را بالا می‌برد.
افسردگی:
افسردگی مزمن می‌تواند به بروز مشکلات قلبی و عروقی منجر شود.
هوای سرد:
دماهای پایین می‌تواند باعث تنگی عروق و افزایش فشار خون شود، و خطر سکته قلبی را افزایش دهد.
فشار کاری:
استرس ناشی از کار می‌تواند خطر حمله قلبی را دو برابر کند.
میلوپراکسیداز:
سطح بالای این ماده در خون می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
شکر و کربوهیدرات‌های ساده:
مصرف بالای قند خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
دهانشویه‌ها:
برخی از دهانشویه‌ها می‌توانند موجب افزایش فشار خون شوند.
سردردهای میگرنی شدید:
خطر حمله قلبی در زنان مبتلا به میگرن که علائم اورا دارند، بیشتر است. سیگار کشیدن در این افراد نیز خطر سکته را به شدت افزایش می‌دهد.
این نکات می‌توانند به شناسایی علائم و عوامل خطر کمک کنند و در پیشگیری از سکته قلبی موثر باشند.
عوارض سکته قلبی
سکته قلبی می‌تواند عوارض جدی و غیرقابل جبرانی به همراه داشته باشد:
1.مرگ:
حدود ۵۰ درصد از بیماران دچار سکته قلبی جان خود را از دست می‌دهند.
2.اختلال در ریتم و سرعت ضربان قلب:
دیس ریتمی و آریتمی از عوارض شایع هستند که می‌توانند منجر به ضربان نامناسب یا عدم ضربان قلب شوند.
3.شوک قلبی:
حدود ۱۵ درصد از بیماران دچار این عارضه می‌شوند که قلب قادر به پمپاژ خون کافی نیست. علائم شامل فشار خون پایین و تنگی نفس است و خطر مرگ در این حالت بالا است.
4.پارگی قلب:
این عارضه یکی از علل اصلی مرگ بعد از سکته است و معمولاً در دیواره بطن چپ رخ می‌دهد. علائم شامل افت فشار خون و درد قفسه سینه است.
5.نارسایی قلبی:
قلب نمی‌تواند خون را به درستی پمپاژ کند و بیماران علائمی مانند حالت تهوع و تورم پاها را تجربه می‌کنند.
6.پریکاردیت:
التهاب پریکاردیوم که معمولاً ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از سکته قلبی اتفاق می‌افتد و با درد قفسه سینه و ریتم غیرطبیعی مشخص می‌شود.
روند بهبود پس از سکته قلبی
بیماران باید به مدت ۳ تا ۵ روز در بیمارستان بستری شوند و سپس ۶ تا ۸ هفته استراحت کنند. فعالیت‌های فیزیکی شدید ممنوع و باید به تدریج به فعالیت‌های روزمره بازگردند.
توجه به استرس و فشارهای روحی به اندازه فعالیت‌های شدید فیزیکی مهم است. حمام کردن ۴ تا ۵ روز پس از سکته با آب با دماهای مناسب مجاز است.
رژیم غذایی باید کم نمک، کم کالری و کم چرب باشد و مشورت با متخصص تغذیه توصیه می‌شود. اکثر بیماران پس از یک هفته می‌توانند رانندگی کنند، اما بهتر است با پزشک مشورت کنند.