فلج مغزی
فلج مغزی یا بیماری CP (cerebral palsy) نوعی اختلال حرکتی مزمن ناشی از آسیب به بخش‌های مغز و سیستم عصبی مرکزی در دوران قبل از تولد یا اوایل زندگی است. این بیماری معمولا در دوران کودکی شروع می‌شود و تا آخر عمر با فرد می‌ماند و روی قدرت حرکتی، تعادل، انعطاف‌پذیری عضلات و کنترل اجرای حرکات وی تاثیر می‌گذارد. عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، عفونت‌های مادر در دوران بارداری، مشکلات خونرسانی به مغز در دوران تولد و ضربه و صدمات وارده به مغز در دوران نوزادی و کودکی علل شایع بیماری CP هستند.
فلج مغزی چیست؟
این اختلال مجموعه‌ای از اختلالات حرکتی مزمن است که روی توانایی حرکت و حفظ تعادل و وضعیت بدن اثر می‌گذارد. CP شایع‌ترین ناتوانی و معلولیت حرکتی در دوران کودکی به‌شمار می‌آید که به نواحی از مغز آسیب رسانده که مسئول کنترل حرکت و عملکرد عضلات بدن هستند.
انواع فلج مغزی
این اختلال انواع مختلفی دارد که ۵ نوع اصلی آن عبارتند از فلج مغزی اسپاستیک (spastic)، آتاکسیک (ataxic)، آتتوئید (athetoid) (dyskinetic)، هیپوتونیک (hypotonic) و فلج مغزی ترکیبی یا مختلط (mixed). در ادامه هر یک از آنها را توضیح می‌دهیم.
۱. فلج مغزی اسپاستیک
فلج مغزی اسپاستیک به سبب آسیب در بخش‌های مغزی ایجاد شده که مسئول کنترل حرکت و عملکرد عضلات هستند. عضلات بدن به طور مستمر و مشدد (اسپاسم) تنیده و منقبض شده، که باعث محدودیت و مشکلات در حرکت و انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود. عواملی مانند آسیب‌های مادر در دوران بارداری، عوارض جراحی مغزی، آسیب‌های ناشی از عفونت‌ها و سکته مغزی می‌توانند باعث ایجاد این اختلال شوند. علائم بیماری CP نوع اسپاستیک عبارتند از:
- اسپاسم و تنگی عضلات
- ضعف عضلات
- اختلالات در کنترل حرکتی
- محدودیت در محدوده حرکتی مفاصل
- مشکل در تعادل و پویایی بدن
۲. فلج مغزی کوادری پلژی
فلج مغزی کوادری پلژی (Quadriplegic Cerebral Palsy) یکی از انواع فلج مغزی است که تمامی چهار عضو بالا و پایین بدن (دست‌ها و پاها) را درگیر می‌کند. عضلات بدن به طور گسترده تحت تاثیر قرار می‌گیرند و دچار تنگی و انقباض می‌شوند.
۳. فلج مغزی آتاکسیک
در این نوع اختلال، مخچه آسیب می‌بینید و حرکات بدن ناهماهنگ و غیرقابل پیش‌بینی هستند و کنترل حرکت و تعادل بدن کاهش می‌یابد. افراد مبتلا به نوع آتاکسیک مشکلاتی در کنترل عضلات، حرکت‌های بدون هدف، ناپایداری تعادل، ناهماهنگی حرکتی و مشکلات در هماهنگی عضلات تجربه می‌کنند، در مهار و کنترل دقیق حرکات دست و انگشتان مشکل دارند و با اختلال در نوشتن و انجام فعالیت‌های دقیق مواجه می‌شوند.
۴. فلج مغزی آتتوئید
در این نوع از عارضه، حرکات بدن ناپایدار، ناهماهنگ و بی‌قاعده هستند و عضلات بدن به طور غیرارادی و غیرقابل کنترل دچار انقباض و انبساط می‌شوند. بیماران مشکلاتی در کنترل و هماهنگی حرکات دست‌ها، پاها، صورت و زبان دارند. حرکات ناپایدار و ناهماهنگ بوده و ممکن است به شکل چرخشی، لرزشی یا حرکات ناخواسته دیگر باشند. این مشکلات می‌توانند تماس چشمی، نوشتن، خوردن، صحبت کردن و انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار کنند.
۵. فلج مغزی ترکیبی
این اختلال نوعی از بیماری CP است که در آن علائم و نشانه‌های مختلفی از ترکیب دیگر انواع فلج مغزی، مانند فلج اسپاستیک، فلج آتتوئید یا فلج آتاکتیک، در کودکان مشاهده می‌شود. علاوه بر مشکلات حرکتی و از دست دادن تعادل، فلج یا ضعف عضلات، مشکلات حواسی در بینایی، شنوایی یا توانایی حرکتی هم در بیمار بروز می‌کنند.
فلج مغزی در کودکان
این اختلال در کودکان یک اختلال حرکتی ناشی از آسیب به بخش‌های مغز است که در زمان تولد یا قبل یا بعد از تولد رخ می‌دهد. علل اصلی فلج مغزی در کودکان عبارتند از عوامل اختلال خونرسانی به مغز، عفونت‌های مغزی، آسیب ناشی از ضربه یا تروما، عوامل ژنتیکی و مشکلات در رشد و تشکیل مغز. کودکان مبتلا دچار علائمی مانند فلج یا ضعف عضلات، عدم کنترل حرکات، تنش عضلانی، ناهماهنگی حرکات می‌شوند.
فلج مغزی نوزاد
این اختلال در نوزاد به معنای وجود اختلال حرکتی ناشی از آسیب در بخش‌های مغز در دوران نوزادی است. این آسیب می‌تواند در زمان زایمان یا قبل یا بعد از آن رخ دهد.
علل اصلی این بیماری مغزی در نوزاد اختلال خونرسانی به مغز، عفونت‌های مغزی، آسیب ناشی از ضربه یا تروما، عوامل ژنتیکی و مشکلات در نمو و تشکیل مغز است که نوزاد را دچار فلج یا ضعف عضلات، عدم کنترل حرکات، تنش عضلانی، ناهماهنگی حرکات، مشکلات در تعادل و هماهنگی حرکتی، مشکلات در توانایی حرکتی دست‌ها و پاها، مشکلات در سختی عضلات (ارتوستاتیس) و ضعف بینایی و شنوایی می‌کند.
علائم فلج مغزی
علائم بیماری CP عبارتند از:
- تاخیر در روند رشد و ضعف حرکتی
- ناتوانی در نشستن تا ۸ ماهگی و راه رفتن تا ۱۸ ماهگی
- شل یا ضعیف شدن بیش از حد پاها و دست‌ها
- حرکات بی‌قرار، تند یا ناشیانه
علائم فلج مغزی در بزرگسالان
علائم این اختلال در بزرگسالان بسته به موقعیت و شدت آسیب و محل وقوع متنوع و متفاوت هستند:
- فلج عضلات و کاهش توانایی حرکت و کنترل این عضلات
- اختلالات حرکتی مانند تنش عضلانی، تکرر حرکات ناخواسته، لرزش‌های عضلانی و کنترل ناقص حرکت
- اختلالات تعادل و هماهنگی
- مشکلات حسی مانند اختلال در حس لمس، درد مزمن، تغییرات در حس درد و اختلالات در حس تعادل
- مشکلات گفتاری و زبانی
علائم فلج مغزی در نوزادان
نشانه های بیماری CP در نوزادان به شرح زیرند:
- ضعف عضلانی در اندام نوزاد که باعث سنگینی یا شل شدن دست و پاها شده
- سفتی مفاصل یا ماهیچه
- حرکات کنترل نشده دست و پاهای نوزاد
- عدم هماهنگی بین اندام در گرفتن یا دست زدن
- تاخیر در رشد نوزاد، چهار دست و پا رفتن، راه افتادن
علائم فلج مغزی در کودکان
کودکان هم متاثر از آسیب دیدگی مغزی ناشی از CP دچار مشکلات حرکتی و رشدی می‌شوند. علائم فلج مغزی در کودکان عبارتند از ضعف عضلات دست و پا، شل شدگی یا سنگینی دست و پا، حرکات نامنظم، شلخته یا کنترل نشده، که انگار تصادفی و خارج از کنترل کودک هستند.
علت فلج مغزی
این اختلال می‌تواند به دلیل مجموعه‌ای از عوامل و آسیب‌های وارده به مغز و سیستم عصبی مرکزی رخ دهد:
| علت فلج مغزی | توضیحات |
|---|---|
| آسیب به مغز در زمان زایمان | از جمله اختلال خونرسانی به مغز، کمبود اکسیژن، ضربه یا تروما به سر و گردن نوزاد و جمع شدن ناصحیح نوزاد در رحم مادر می‌تواند منجر به فلج مغزی شود. |
| عفونت‌های مغزی | مانند مننژیت (التهاب مغز و نخاع)، آبسه مغزی و آبسه نخاعی |
| ضربه و تروما | ناشی از تصادفات رانندگی، سقوط، ضربه در ورزش، حوادث صنعتی و سایر عوامل ضربه‌ای |
| عوامل ژنتیکی و ارثی | مانند اسپاستیس پاراپلژیک، دیستونی |
| اختلالات متابولیک | مانند بیماری‌های خود ایمنی، اختلالات هورمونی، نارسایی کلیه، بیماری‌های متابولیک ژنتیکی و سموم (مانند مواد مخدر یا الکل) |
تشخیص فلج مغزی
در عمومی‌ترین شکل فلج مغزی تشخیص براساس بررسی علائم و نشانه‌های بالینی و تاریخچه بیماری انجام می‌شود. اما برای تشخیص دقیق‌تر و تعیین علت و میزان آسیب، روش‌های تشخیصی پیشرفته‌تری استفاده می‌شوند. روش‌های تشخیص بیماری CP عبارتند از:
- ارزیابی بالینی
- MRI
- سی تی اسکن مغز
- آزمایشات الکتروفیزیولوژیکی مانند الکترومیووگرافی (EMG) و سندرمیوگرافی (NCV)
- آزمایش خون و آزمایشات بیوشیمیایی
- مشاوره تخصصی با پزشکان متخصص عصب‌روانشناسی، فیزیوتراپیست، گفتاردرمان و سایر تخصص‌های مرتبط
درمان فلج مغزی
درمان این اختلال بستگی به علت و شدت فلج، سن فرد، ویژگی‌های فردی و نیازهای خاص هر فرد دارد و شامل موارد زیر می‌شود:
۱. داروهای محرک مغز در فلج مغزی
داروهای محرک مغز به عنوان مکمل فیزیوتراپی و تمرینات حرکتی جهت افزایش قدرت و کنترل عضلات استفاده می‌شوند که عبارتند از:
- بوتولینوم توکسین به عنوان داروی تزریقی
- لوودوپا
- دیازپام
۲. درمان فلج مغزی با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از روش‌های اصلی درمان این اختلال است. در این روش، تمرینات حرکتی و فعالیت‌های جسمی انجام می‌شود تا عضلات ضعیف شده و قدرت و کنترل حرکتی از دست رفته در بیمار بهبود یابد. فیزیوتراپی شامل تمرینات استقامتی، امتداد و انعقاد عضلات، تعادل و تمرکز، و کنترل پوستی، تمرینات کارکردی و حرکات تکنیکی مختلف می‌شود. درواقع این روش با کاهش درد و بازگرداندن قدرت عضلانی، کیفیت زندگی این بیماران را بهبود می‌بخشد.
۳. درمان فلج مغزی با جراحی
هدف اصلی از جراحی در این موارد، بهبود عملکرد حرکتی و کنترل عضلات آسیب دیده است. نوع و مدل جراحی بستگی به علت و شدت این اختلال، نقاط ضعف حرکتی و سایر عوامل فردی دارد. در مواردی که فلج مغزی به علت ضربه، تروما یا تشکیل تومور در مغز رخ داده است، جراحی برای برطرف کردن عامل مشکل مانند خونریزی مغزی یا تخمک‌گذاری تومور انجام می‌شود.
گاهی برای تقویت عضلات ضعیف یا تعادل عمل جراحی توصیه می‌شود مانند جراحی انتقال عضلات یا ترمیم عضلات آسیب دیده جهت بهبود حرکت و تسهیل عملکرد. در مواردی هم عمل جراحی با هدف ترمیم عصب‌های آسیب دیده مغزی صورت می‌گیرد.
۴. درمان جدید فلج مغزی
در سال‌های اخیر، تحقیقات و پیشرفت‌هایی در روش‌های درمان این اختلال انجام شده است. یکی از روش‌های جدید و نوآورانه در درمان فلج مغزی، استفاده از تکنولوژی‌های مبتنی بر مغز و عصب است مانند:
- استفاده از روباتیک، روبات‌ها و دستگاه‌های رباتیکی با هدف تقویت و تمرین عضلات ضعیف در این اختلال
- استفاده از ایمپلنت‌های عصبی یا تحریک عمقی مغزی به عنوان راهکاری نوین در درمان این اختلال
- استفاده از تکنولوژی بارگذاری مغزی مانند ابزارهای بارگذاری مغزی که با استفاده از سیگنال‌های مغزی فعالیت‌های حرکتی را تشخیص می‌دهند.
۵. آب درمانی فلج مغزی
در آب درمانی یا هیدروتراپی تمرینات و حرکات در آب با استفاده از خواص فیزیکی آب انجام می‌شوند و این امکان را می‌دهد که فرد مبتلا به این اختلال حرکت‌هایی را که در خشکی ممکن نیست، به راحتی انجام دهد. مزایای آب درمانی در درمان فلج مغزی عبارتند از:
- کاهش وزن بدن و بار تحمیل شده روی عضلات و مفاصل
- افزایش تعادل و کنترل عضلات
- کاهش فشار و درد
- ایجاد حس لذت و تحرک
۶. درمان فلج مغزی با هوش مصنوعی
درمان این اختلال با هوش مصنوعی رویکرد نوآورانه‌ای است که با استفاده از الگوریتم و سیستم‌های هوش مصنوعی، بهبود حرکت و کنترل عضلات در افراد مبتلا به فلج مغزی را هدف قرار می‌دهد. یکی از روش‌های استفاده از هوش مصنوعی در درمان این اختلال، استفاده از سیستم‌های تحلیل حرکت است.
این سیستم‌ها با استفاده از شبکه‌های عصبی و الگوریتم‌های یادگیری عمیق، قادر به تحلیل حرکات فرد مبتلا به این اختلال هستند. با آنالیز و بررسی حرکات فرد، می‌توان الگوهای ناهنجار را شناسایی کرده و برنامه‌های تمرینی و درمانی خاصی را برای بهبود حرکت و کنترل عضلات ارائه داد.
۷. درمان فلج مغزی با روش سلول های بنیادی در ایران
درمان این اختلال با استفاده از روش سلول‌های بنیادی حوزه پیشرفته و نوآورانه‌ای در درمان این اختلال است و در ایران نیز، تحقیقات و آزمایشات مربوط به استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان این اختلال در حال انجام است. در این روش از سلول‌های بنیادی جنینی یا سلول‌های بنیادی بزرگسال استفاده می‌کنند.
سلول‌های بنیادی جنینی از جنین‌های در حال توسعه دریافت می‌شوند، در حالی که سلول‌های بنیادی بزرگسال از نخاع استخراج می‌شوند. این سلول‌های بنیادی به دلیل توانایی تبدیل به سلول‌های مختلف بدن، توانایی بازسازی و بهبود بافت‌های آسیب دیده را دارند.
عوارض فلج مغزی
عوارض این بیماری که کیفیت زندگی فرد را نشانه گرفته عبارتند از:
- مشکل حرکتی
- ناتوانی ذهنی
- تشنج
- اختلال بینایی، شنوایی یا گفتاری
- تغییر در ستون فقرات
- مشکلات مفصلی
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به پزشک
فلج مغزی یک وضعیت پزشکی است که به دلیل آسیب به سیستم عصبی مرکزی، باعث کاهش یا از دست دادن کنترل حرکتی یا عملکرد عضلات می‌شود. این وضعیت می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند سکته مغزی، ضربه به سر، عفونت مغزی و غیره رخ دهد.
درمان بیماری CP شامل فیزیوتراپی، تمرینات توانبخشی، تحریک الکتریکی عضلات و در برخی موارد جراحی می‌شود. مهمترین نکته این است که همه افرادی که با فلج مغزی مواجه هستند، تجربه و نیازهای منحصر به فردی دارند. درمان و پشتیبانی در این موارد باید توسط تیم چند رشته‌ای از متخصصین پزشکی، فیزیوتراپیست و سایر تخصص‌های مرتبط ارائه شود.
برای بررسی علائم فلج مغزی باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. ممکن است در روند درمان علائم این بیماری نیاز به متخصص فیزیوتراپی داشته باشید. شما می‌توانید از طریق گرفتن وقت ویزیت با بهترین پزشکان در کلینیک فیزیوتراپی و توانبخشی رادان در ارتباط باشید.