صرع
صرع چهارمین اختلال شایع در جهان است و به طور مستقیم با عملکرد مغز مرتبط است. این بیماری در دسته‌ی اختلالات عصبی و روانی قرار می‌گیرد. در افراد مبتلا به صرع، فعالیت الکتریکی مغز افزایش یافته و منجر به تشنج می‌شود. این وضعیت ممکن است با از دست دادن هوشیاری یا بروز رفتارهای غیرعادی همراه باشد.
صرع در واقع نوعی از تشنج است که به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و بیش از حد در مغز رخ می‌دهد. با این حال، هر تشنجی نشانه صرع نیست. یکی از علائم اصلی صرع، تشنج‌های مکرر است که این تشنج‌ها می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند.
انواع صرع
صرع به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:
صرع جزئی (فوکال):
تشنج‌ها از یک قسمت خاص از مغز شروع می‌شوند و ممکن است به بخش‌های دیگر گسترش یابند. این نوع صرع می‌تواند ساده (بدون از دست دادن هوشیاری) یا پیچیده (با از دست دادن هوشیاری) باشد.
صرع عمومی:
تشنج‌ها از همان ابتدا تمام مغز را درگیر می‌کنند. این نوع شامل تشنج‌های تونیک کلونیک (گرند مال)، پنهان (پتی مال)، و انواع دیگر است.
حملات پنهان
علائم قطع ارتباط با محرک های اطراف را ایجاد می‌کنند؛ به نظر می‌رسد بیمار «از بدن خود غایب است» و برای چند ثانیه با حلت منگ خیره می‌شود و سپس حالت طبیعی پیدا میکند و هیچ خاطره‌ای از این رویداد ندارد. این انواع حملات ممکن است در از حدود ۴ تا ۱۴ سالگی شروع شوند؛ برخی از افراد ممکن است روزانه بسیاری از آنها را تجربه کنند.
برخی از کودکان و تعداد اندکی از بزرگسالان ممکن است سالها قبل از تشخیص حملات پنهان داشته باشند زیرا آنها مدت کوتاهی طول می‌کشند و مراقبین یا بستگان ممکن است متوجه این حملات نشوند.
حملات تونیک کلونیک تعمیم یافته
برخلاف حملات پنهان، حملات تونیک-کلونیک تعمیم‌یافته (حملات گرندمال) به راحتی تشخیص داده می‌شوند. این حملات معمولاً با سفت شدن بازوها و پاها و به دنبال آن حرکتات پرشی اندام‌ها شروع می‌شوند. بسیاری از افراد ممکن است هنگام حمله از حالت ایستاده سقوط کنند؛ ممکن است کنترل مثانه یا روده از بین برود و فرد ممکن است زبان و/یا بافت گونه‌ی خود را گاز بگیرد.
تشنج‌ها ممکن است تا حدود سه دقیقه طول بکشد، پس از آن فرد ممکن است احساس ضعف و گیجی کند. تشنج های تونیک-کلونیک که بیش از پنج دقیقه طول می‌کشد یک اورژانس پزشکی است – باید با اورژانس تماس بگیرید.
حملات منطقه ای
اگرچه حملات تونیک-کلونیک معمولاً کل مغز را درگیر می‌کنند، حملات منطقه‌ای فقط یک طرف مغز را درگیر می‌کنند. حملات منطقه‌ای را می‌توان به صورت ساده یا پیچیده طبقه بندی کرد. حملات ساده معمولاً یک قسمت واحد از مغز نظیر ناحیه‌ی حرکتی، ناحیه‌ی حسی یا سایر نواحی را درگیر می‌کنند.
علائم مربوط به ناحیه‌ی آسیب دیده هستند؛ به عنوان مثال، ناحیه‌ی حرکتی منجر به تغییری در فعالیت حرکتی نظیر پرش انگشت یا حرکت دست، یا در صورت بودن در ناحیه‌ی حسی، شنیدن صداها یا بوییدن بوهایی که وجود ندارند خواهد شد. حملات منطقه‌ای پیچیده در لوب پیشانی یا گیجگاهی مغز رخ می‌دهند و اغلب نواحی دیگر مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد که بر هوشیاری و آگاهی تأثیر می‌گذارند.
این حملات منجر به حالت هایی شبیه به رویا می‌شوند و گاهی اوقات شامل فعالیت های غیرمعمول مانند چیدن در هوا، گویی چیزی در آنجا است، تکرار کلمات یا عبارات، خندیدن یا سایر فعالیت ها هستند.
نشانه های بیماری صرع
بیماری صرع با وجود اینکه نشانه های ثابتی ندارد اما علائمی دارد که باعث می شود به حضور بیماری صرع پی ببریم.این علائم عبارتند از:
- ازدست دادن هوشیاری
- تکان های غیر قابل کنترل در بدن
- تشنج
- سوزن سوزن شدن دست و پا
- فشارروانی شدید مثل ایجاد احساس اضطراب و تنش
- تب
چه دلایلی باعث بروز صرع می‌شود؟
بر اساس گزارش بنیاد صرع، علت خاصی برای صرع در حدود نیمی از بیماران مبتلا به صرع ناشناخته است. با این حال، تعدادی از امراض وجود دارند که می‌توانند منجر به صرع شوند.
- نقائص هنگام تولد
- نرسیدن اکسیژن به مغز
- سکته‌های مغزی
- صدمات شدید به سر
- عفونت های مغزی
- تغییر بافت مغز (به عنوان مثال، بیماری آلزایمر).
- تومورهای مغزی
- تب بالا
- کمبود شدید کلسیم
- کاهش شدید قند خون
- کمبود ویتامین B6
راه های درمانی صرع
درمان با دارو
داروهای ضد تشنج رایج ترین روش درمانی هستند که برای کاهش یا جلوگیری از فعالیت تشنجی استفاده می‌شوند. پزشک شما به احتمال زیاد یک یا چند دارو را برای درمان نوع خاصی از حمله‌ی شما تجویز میکند. او ممکن است نیاز داشته باشد که دوزها و/یا نوع دارو را برای یافتن درمانی که برای شما بهترین است تنظیم کند.
حدود ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به صرع در صورت مصرف منظم داروهای خود بدون حمله می‌شوند. برای برخی از بیماران، مصرف دارو ممکن است نیاز باشد به صورت مادام العمر باشد. بیماران نباید بدون مشورت با پزشک، مصرف دارو را متوقف کنند.
درمان با رژیم غذایی
محققان دریافتند که رژیم کتون‌زا «کلاسیک» می‌تواند حملات را در برخی از کودکان و تعداد معدودی از بزرگسال کاهش داده یا از بین ببرد. این رژیم غذایی حدود ۱۰۰ سال است که برای افراد مبتلا به صرع استفاده می‌شود. یک رژیم غذایی پرچرب و کم کربوهیدرات است که به بدن شما در تولید کتون کمک میکند. افرادی که کتون بالایی دارند بهتر می‌توانند حملات خود را کنترل کنند.
این رژیم غذایی سخت است و اغلب در محیط بیمارستان شروع می‌شود. آن در برخی از کودکانی که به داروها پاسخ مناسبی نمی‌دهند، موفقیت آمیز بوده است. همچنین ممکن است در برخی افراد همراه با داروط ضد تشنج استفاده شود.
VNS (تحریک عصب واگ)
VNS (تحریک عصب واگ) یک روش درمانی است که برای جلوگیری از حملات با ارسال پالس های منظم و ملایم الکتریسیته به مغز توسط تحریک عصب واگ طراحی شده است. VNS با کاشت از طریق جراحی یک دستگاه کوچک مانند یک ضربان ساز انجام می‌شود که عصب واگ را برای ارسال سیگنال به مغز تحریک میکند. این سیگنال ها می‌توانند فعالیت تشنجی را کاهش داده یا از بین ببرند و معمولاً در افرادی قرار داده می‌شوند که به داروهای تشنج پاسخ ضعیفی می‌دهند.
جراحی صرع
در برخی از بیماران که حملات منطقه‌ای یا پیچیده منطقه‌ای دارند و به درمان پزشکی پاسخ نمی‌دهند، جراحی مغز ممکن است یک درمان جایگزین باشد. این جراحی شامل برداشتن ناحیه‌ی کوچکی از بافت مغز است که مسئول فعالیت تشنجی است. و یا اینکه، جراحی ممکن است برای از بین بردن تومورهای مغزی که ممکن است فعالیت تشنجی را تحریک کنند، انجام شود.
کمک های اولیه برای حملات صرع
کمک های اولیه برای حملات شامل ایمن نگه داشتن فرد تا زمان قطع حمله و/یا تماس با اورژانس است. برای حمله‌ی بیش از ۵ دقیقه، در صورت تکرار آن یا اگر بیمار تشنجی باردار، مصدوم یا دیابتی باشد با اورژانس تماس بگیرید. آرامش خود و اطرافیان‌تان را حفظ کنید. ایمن نگه داشتن بیمار تشنجی، شامل چند روش ساده است:
- جلوگیری از هرگونه صدمه‌ی بیشتر با برداشتن هر چیزی سخت یا تیز از کنار بیمار.
- قرار دادن بیمار روی زمین روی چیزی نرم مانند ژاکت و پتو.
- عینک و کراوات یا هر چیزی که ممکن است تنفس را از گردن دور کند، بردارید.
- از شخصی که در حال تشنج است جلوگیری نکنید یا سعی نکنید حرکات او را متوقف کنید.
- بیمار را به پهلو بچرخانید و چیزی نرم در زیر سر بیمار قرار دهید تا به تنفس کمک کند. چیزی را داخل دهان فرد قرار ندهید.
- زمان حمله را اندازه‌گیری کنید؛ اگر پنج دقیقه یا بیشتر طول کشید، با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
هنگامی‌که بیمار به هوش آمد، اطمینان بخش و مفید باشید و تا زمانی که کاملاً هوشیار شود، در کنار او بمانید.
شرایطی که ریسک ایجاد صرع را چند برابر میکند
- فراهم بودن بستر ایجاد صرع در نوزادانی که نسبت به سن خود کوچک به دنیا می آیند
- تشنج در نوزادان یک ماهه
- نوزادانی که در بدو تولد د رمغزشان نواحی غیرطبیعی دارند
- خونریزی در مغز
- وجود رگ های خونی غیر طبیعی در مغز
- آسیب جدی مغزی یا کمبود اکسیژن به مغز
- تومورهای مغزی
- عفونت های مغزی: آبسه، مننژیت یا آنسفالیت
- سکته مغزی ناشی از انسداد عروق
- فلج مغز
- شرایط با ناتوانی های ذهنی و رشدی
- تشنج هایی که طی چند روز پس از ضربه به سر رخ می دهند (“تشنج های اولیه پس از سانحه”)
- سابقه خانوادگی صرع یا تشنج های مرتبط با تب
- بیماری آلزایمر (در اواخر بیماری)
- اختلال طیف اوتیسم
- تشنج های مرتبط با تب (تب) که به طور غیرعادی طولانی هستند
- اپیزودهای طولانی تشنج یا تشنج های مکرر به نام وضعیت صرع
- استفاده از مواد مخدر غیرقانونی مانند کوکائین
- صدمات خفیف سر، مانند ضربه مغزی با از دست دادن بسیار کوتاه هوشیاری، باعث صرع نمی شود. با این حال، اثرات مکرر صدمات خفیف سر و صرع ناشناخته است
ابتلا به صرع در مردان و زنان
صرع در مردان و زنان به‌طور متفاوتی بروز میکند. تحقیقات نشان می‌دهد که از نظر ژنتیکی، احتمال ابتلا به صرع در مردان بیشتر از زنان است. همچنین، کودکان و نوجوانان بیشتر در معرض ابتلا به صرع با منشاء ژنتیکی یا ناشناخته هستند. علاوه بر این، عواملی مانند آسیب‌های مغزی یا عفونت‌ها می‌توانند در هر سنی باعث بروز صرع شوند.
بر اساس گزارش بنیاد صرع، 70 درصد از کودکان و بزرگسالان مبتلا به صرع که به‌تازگی تشخیص داده شده‌اند، پس از پنج سال یا بیشتر از عدم تجربه تشنج در حین مصرف دارو، بهبود می‌یابند. از این گروه، 75 درصد افرادی که با دارو توانسته‌اند بدون تشنج باقی بمانند، در نهایت می‌توانند داروهای خود را متوقف کنند. با این حال، طبق گزارش موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی، 20 درصد از بیماران مبتلا به صرع تشنج‌های مقاوم به درمان دارند که به هیچ روشی پاسخ نمی‌دهند.
ابتلا به صرع در سنین مختلف
دلایل بروز صرع در سنین مختلف متفاوت است، اما در نیمی از موارد علت دقیق آن نامشخص باقی می‌ماند. در کودکان، ممکن است نقص‌های ساختاری مغز، آسیب‌های سر یا عفونت‌ها عامل آن باشند. در بزرگسالان جوان، آسیب شدید سر شایع‌ترین علت صرع است. برای افراد میانسال، سکته‌های مغزی، تومورها و آسیب‌های دیگر از جمله دلایل رایج هستند.
در افراد بالای 65 سال، سکته مغزی شایع‌ترین عامل شناخته شده است و بیماری‌های تخریبی مانند آلزایمر نیز نقش دارند. لازم به ذکر است که تشنج‌ها معمولاً بلافاصله پس از آسیب مغزی ظاهر نمی‌شوند و ممکن است ماه‌ها پس از آن آغاز شوند.
سخن پایانی
درمان صرع تحت نظر متخصصان نورولوژی و جراحان مغز و اعصاب انجام می‌شود. مراکز تخصصی صرع در کلینیک‌ها یا بیمارستان‌ها واحدهای ویژه‌ای هستند که خدمات جامع و تخصصی برای افراد مبتلا به این بیماری ارائه می‌دهند. این مراکز با حضور متخصصانی که در تشخیص، ارزیابی و درمان آن تخصص دارند، خدمات حرفه‌ای ارائه می‌کنند.
متخصصان مغز و اعصاب با انجام ارزیابی‌های دقیق می‌توانند تشخیص دهند که آیا فرد به صرع مبتلا است یا خیر و راهنمایی‌های لازم را برای یافتن درمان مناسب جهت کنترل تشنج‌ها ارائه دهند.